Teneke Kutu İthalatı
Aerosol, taçlı kapak ve kavanoz kapağın ithalatı ve ihracatı ile ilgili bilgiler TÜİK’ten temin edilemediği için aşağıda bunlarla ilgili bilgiler maalesef verilemeyecektir. Kutu ithalatı ve ihracatında birim kutu adedi değil, tonajdır. Kutuların büyüklükleri çok farklı olabildiğinden irili ufaklı kutuların toplam adedi bir şey ifade etmez. Bu nedenle ithalat ve ihracatta kutuların ağırlıklarının toplamı ton olarak verilir.
Türkiye geçmişte, teneke levhanın yanı sıra teneke kutu da ithal eden bir ülke olmuştur. Osmanlı döneminde 1818-1839 yılları arasında İzmir Gümrük kayıtlarında teneke kutu ithal edildiğine dair kayıtlar mevcuttur. 1800’lü yılların sonu ile 1900’lü yılların başında, İzmir ve İstanbul’da kurulup faaliyete geçen konserve fabrikalarının başlangıçta ihtiyaçları olan teneke kutuları ithal ettikleri tahmin edilmektedir.¹
Bugünkü adı Ticaret ve Sanayi Kontuvarı olan Kristal Yağları’nın 1930’lu yıllarda Yunanistan’dan dörtköşe 5 kiloluk yağ kutusu ithal ettiği ve bu kutulara zeytinyağı doldurduktan sonra Güney Amerika ülkelerine ihraç ettiği bilinmektedir. Sonraki dönemlerde de, özellikle yerli üretim teneke kutu kalitesinin ihracat koşullarını karşılamadığı durumlarda veya yurtdışındaki fiyatların iç piyasadan düşük olduğu zamanlarda ihracatçı firmalar zaman zaman konserve ve yağ kutusu ithal ederek dolum yapmış ve ihraç etmişlerdir. Türkiye’den ithalat yapmak isteyen yabancı firmalar da, bu dönemde Türkiye’de kutu bulunamadığından Türkiye’ye kutu göndererek ithalatlarını bu şekilde gerçekleştirmişlerdir.
1950-1980 dönemine ait kutu ithalatı ile ilgili elimizde yeterli kaynak olmadığı için sağlıklı bilgi vermek mümkün değilse de bu dönemde yaşanan döviz sıkıntısı ve teneke kutu ambalajlı ihracatın oldukça az olması nedeniyle ciddi bir kutu ithalatı olmadığını söyleyebiliriz. 1984 yılından itibaren teneke kutu ithalatı ile ilgili bilgiler “Türkiye’nin Teneke Kutu İthalatı ve İhracatı (1984- 1999)” tablosunda verilmiştir. 1984-1989 yılları arasında teneke kutu ithalatı 2.100.000 dolar ile 4.000.000 dolar arasında seyretmiştir. Bu dönemde genelde dolar bazında kutu ihracatı, ithalatın yaklaşık iki katı seviyesinde devam etmiştir. 2000 yılına kadar kutu ithalatı birkaç yıl hariç 1 milyon dolar seviyesinde seyretmiştir. Bu yıldan sonra ithalat hızla düşmüş, 2007 ve 2012 yıllarında ise nerede ise hiç ithalat yapılmamıştır. Bu dönemde aşağıda ayrıntılı olarak anlatılacağı gibi, kutu ihracatı çok hızlı bir şekilde artarak 33 milyon dolara kadar çıkmıştır. Teneke ambalaj sektörü, 2000 yılından sonra Türkiye’ye döviz getiren bir sektör olmuştur.
Kutu ithalatının tonaj yönünden incelenmesi
1992 ve 1995 yılları hariç tutulursa, 2008 yılına kadar teneke kutu ithalatı genelde bin tonun biraz üzerinde seyretmiştir. Kutu ithalatının üç katına çıktığı 1992 yılında ise, sadece Yunanistan’dan 2 bin tona yakın kutu ithalatı yapılmıştır. 1994 yılında ise yaşanan finansal kriz nedeniyle ithal edilen kutu miktarı yaklaşık 350 tona düşmüştür. Kriz sonunda kutu ithalatı tekrar aşırı bir artış göstermiş ve ardından tekrar normal seviyesi olan bin ton civarına inmiştir. 2000 yılından sonra kutu ithalatı hızla azalmış, 2007 yılında ise hiç ithalat yapılmamıştır. Daha sonraki yıllarda da ithalat miktarı yok denecek kadar düşük bir seviyede gerçekleşmiştir. 2013 yılında ithalat, ufak bir artışla 100 tonun üzerine çıkmıştır.
Kutu ithalatının ülkeler bazında incelenmesi 1984-1990 yılları arasında neredeyse tüm ithalat Yunanistan’dan yapılmıştır. 1991-1992 yıllarında ise Yunanistan’dan ithalat hızla azalırken, İtalya giderek öne çıkmış ve 1993-1994 yıllarında kutu ithalatının tamamına yakını İtalya’dan yapılmıştır. 1996 yılında Fransa ve İspanya’dan da kutu ithalatı başlamış ve kutu ithal edilen ülkelerin sayısı artmıştır. Bu dönemde ithal edilen kutular ağırlıklı olarak balık konservesi kutularıdır. 2000’li yılların ortalarına doğru balık kutusu ithalatı durmuştur. 2013 yılında ise tavuk eti ihracatında kullanılmak üzere Danimarka’dan ithal edilen et kutuları, kutu ithalatını az da olsa artırmıştır.
1 A. Mesud Küçükkalay, Osmanlı İthalatı İzmir Gümrüğü 1818-1839, Kitap Yayınevi (2007).
