Demir-Çelik endüstrisindeki gelişmeler
19. yüzyılın ikinci yarısında demir-çelik sanayiinde de önemli gelişmeler yaşandı. 1856’da İngiltere’de Henry Bessemer tarafından bulunan “Bessemer Konverteri”, önceleri çok pahalı olan çelik elde etme yöntemini hızlandırarak çeliğin daha ucuz ve yaygın bir malzeme haline gelmesini sağladı. ABD’de ise Pittsburghlu bir bilim insanı ve sanayici olan William Kelly, benzer bir yöntemle ekonomik bir şekilde dökme demirden çelik elde etmeyi başardı. 1865’te Almanya’da geliştirilen Siemens-Martin yöntemi de, çok daha kaliteli çelik levhalar üretilmesine öncülük etti. Tüm bu buluşlar, 1875’ten itibaren teneke yapımında demir levhalar yerine giderek artan oranda çelik levha kullanılmasına ve sonuç olarak teneke kalitesinin gelişmesine katkı sağladı.
20. yüzyılda konserve endüstrisinin merkezi haline gelen Amerika Birleşik Devletleri, 19. yüzyılın sonlarına kadar teneke levha ihtiyacının büyük bir kısmını İngiltere’den temin ediyordu. Fakat 1890 yılında kabul edilen Gümrük Kanunu, birçok işkolu gibi teneke sanayi için de bir dönüm noktası oldu. McKinley Gümrük Yasası olarak tarihe geçen bu yasal düzenlemenin amacı, gümrük vergilerini yüzde 50’ye varan oranlarda artırarak, Amerikan sanayisini dış rekabetten korumaktı. Bu yasa ve benzer düzenlemeler sayesinde 1890’lardan itibaren Amerika’da çok hızlı bir sanayileşme yaşandı. Teneke kutu sanayisi de, bu rüzgârdan büyük ölçüde yararlandı.
Avrupa çelik sanayisi de Amerika’da olduğu gibi hızlı bir gelişme gösterdi ve haddehanelerin yerini modern demir-çelik fabrikaları aldı. Soğuk haddeleme, elektroliz yöntemiyle kalay kaplama, sürekli döküm, bobin halinde saç ve teneke imalatı, yaşanan en önemli gelişmelerdi. Bunların sonucu olarak eski teknoloji ile çalışan ve tesislerini yenileyemeyen şirketler zaman içinde kapandı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ise bazı ülkelerde şirketler gerekli yatırımları yapamadıkları için birleştirilerek devletleştirildi ve daha sonra yeniden özel sektöre devredildi. Bunun en güzel örneği İngiltere’de yaşandı. 1951 yılında ülkedeki bütün demir-çelik firmaları “Iron and Steel Co. of Great Britain” adıyla devletleştirildikten sonra 1967 yılında “British Steel” olarak özelleştirme çalışmalarına başlandı ve 1988’de bu süreç tamamlandı. Şirket, 1999 yılında Hollanda’nın teneke üreticisi Koninklijke Hoogovens’le birleşerek Corus Group adını aldı. 2007 yılında ise Corus Group, Hindistan’ın büyük çelik üreticisi Tata Steel tarafından satın alındı.
Henry Bessemer
Teneke üretiminin ilk başladığı yer olan Almanya, uzun süre İngiltere’nin gerisinde kaldıktan sonra, 19. yüzyılda eski haddehanelerin modern tesislere dönüşmesi sonucunda hem kapasite hem de kalite bakımından dünyanın en önemli tesisleri haline geldiler. Bugün Almanya’nın en önemli tesisi olan Rasselstein, 1760 yılında Heinrich Wilhelm Remy tarafından kuruldu. Firma, 1883 yılında ilk küçük kapasiteli Bessemer Konvertörünü devreye aldı. 19. yüzyılda Almanya’nın büyük teneke tüccarlarından biri olan Otto Wolff, Rasselstein’in hisselerini alarak 1938 yılında şirketin sahibi durumuna geldi. 1990 yılında Thyssen, Otto Woff grubunu ele geçirdikten sonra şirketin ismi birkaç kez değiştirildi. Daha sonra Almanya’nın teneke üreten şirketleri tek bir şirket haline getirildi ve şirket adı “Thyssen Krupp Rasselstein GmbH” oldu.
Fransa’da ise gıda ve bisküvi ambalajının yapımında kullanılan teneke uzun yıllar İngiltere’den ithal edildi. Fransa’da ilk yerli teneke 1893 yılında Basse Indre’de yapıldı ve bugüne kadar teneke üretimi bu bölgede devam etti. Bugün dünyanın en büyük teneke üreticisi olan ArcelorMittal’in tesislerinden biri halen bu bölgede faaliyet göstermektedir. 1894 yılında Jules-Joseph Carnaud, Basse-Indre’de teneke üreten Leon Langlois ile bir anlaşma yaparak, üretilen bütün tenekeyi almayı taahhüt etti. 1903 yılında iki firma birleşti. 20. yüzyılın birinci yarısında Carnaud firması teneke imalatı işinden çıkarak, yalnızca teneke kutu üreten bir firma haline geldi; 20. yüzyılın ikinci yarısında da dünyanın sayılı büyük kutu üreticilerinden biri oldu. Carnaud, daha sonra İngiltere’nin en büyük ve dünyanın da büyük kutu üreticilerinden biri olan Metalbox firması ile birleşerek CarnaudMetalbox firmasını meydana getirdi. CarnaudMetalbox, daha sonra Amerikalı Crown Holding tarafından satın alındı.
