Teneke Müzesi | Türk Teneke Ambalaj Tarihçesi | Demir-Çelik endüstrisindeki gelişmeler
15749
page,page-id-15749,page-template-default,ajax_fade,page_not_loaded,,vertical_menu_enabled,paspartu_enabled,paspartu_on_top_fixed,paspartu_on_bottom_fixed,vertical_menu_inside_paspartu,side_area_uncovered_from_content,qode-theme-ver-7.4,wpb-js-composer js-comp-ver-4.5.2,vc_responsive
 

Demir-Çelik endüstrisindeki gelişmeler

 

19. yüzyılın ikinci yarısında demir-çelik sanayiinde de önemli gelişmeler yaşandı. 1856’da İngiltere’de Henry Bessemer tarafından bulunan “Bessemer Konverteri”, önceleri çok pahalı olan çelik elde etme yöntemini hızlandırarak çeliğin daha ucuz ve yaygın bir malzeme haline gelmesini sağladı. ABD’de ise Pittsburghlu bir bilim insanı ve sanayici olan William Kelly, benzer bir yöntemle ekonomik bir şekilde dökme demirden çelik elde etmeyi başardı. 1865’te Almanya’da geliştirilen Siemens-Martin yöntemi de, çok daha kaliteli çelik levhalar üretilmesine öncülük etti. Tüm bu buluşlar, 1875’ten itibaren teneke yapımında demir levhalar yerine giderek artan oranda çelik levha kullanılmasına ve sonuç olarak teneke kalitesinin gelişmesine katkı sağladı.

 

20. yüzyılda konserve endüstrisinin merkezi haline gelen Amerika Birleşik Devletleri, 19. yüzyılın sonlarına kadar teneke levha ihtiyacının büyük bir kısmını İngiltere’den temin ediyordu. Fakat 1890 yılında kabul edilen Gümrük Kanunu, birçok işkolu gibi teneke sanayi için de bir dönüm noktası oldu. McKinley Gümrük Yasası olarak tarihe geçen bu yasal düzenlemenin amacı, gümrük vergilerini yüzde 50’ye varan oranlarda artırarak, Amerikan sanayisini dış rekabetten korumaktı. Bu yasa ve benzer düzenlemeler sayesinde 1890’lardan itibaren Amerika’da çok hızlı bir sanayileşme yaşandı. Teneke kutu sanayisi de, bu rüzgârdan büyük ölçüde yararlandı.

 

Avrupa çelik sanayisi de Amerika’da olduğu gibi hızlı bir gelişme gösterdi ve haddehanelerin yerini modern demir-çelik fabrikaları aldı. Soğuk haddeleme, elektroliz yöntemiyle kalay kaplama, sürekli döküm, bobin halinde saç ve teneke imalatı, yaşanan en önemli gelişmelerdi. Bunların sonucu olarak eski teknoloji ile çalışan ve tesislerini yenileyemeyen şirketler zaman içinde kapandı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ise bazı ülkelerde şirketler gerekli yatırımları yapamadıkları için birleştirilerek devletleştirildi ve daha sonra yeniden özel sektöre devredildi. Bunun en güzel örneği İngiltere’de yaşandı. 1951 yılında ülkedeki bütün demir-çelik firmaları “Iron and Steel Co. of Great Britain” adıyla devletleştirildikten sonra 1967 yılında “British Steel” olarak özelleştirme çalışmalarına başlandı ve 1988’de bu süreç tamamlandı. Şirket, 1999 yılında Hollanda’nın teneke üreticisi Koninklijke Hoogovens’le birleşerek Corus Group adını aldı. 2007 yılında ise Corus Group, Hindistan’ın büyük çelik üreticisi Tata Steel tarafından satın alındı.

 

demir-celik-1

Henry Bessemer

 

Teneke üretiminin ilk başladığı yer olan Almanya, uzun süre İngiltere’nin gerisinde kaldıktan sonra, 19. yüzyılda eski haddehanelerin modern tesislere dönüşmesi sonucunda hem kapasite hem de kalite bakımından dünyanın en önemli tesisleri haline geldiler. Bugün Almanya’nın en önemli tesisi olan Rasselstein, 1760 yılında Heinrich Wilhelm Remy tarafından kuruldu. Firma, 1883 yılında ilk küçük kapasiteli Bessemer Konvertörünü devreye aldı. 19. yüzyılda Almanya’nın büyük teneke tüccarlarından biri olan Otto Wolff, Rasselstein’in hisselerini alarak 1938 yılında şirketin sahibi durumuna geldi. 1990 yılında Thyssen, Otto Woff grubunu ele geçirdikten sonra şirketin ismi birkaç kez değiştirildi. Daha sonra Almanya’nın teneke üreten şirketleri tek bir şirket haline getirildi ve şirket adı “Thyssen Krupp Rasselstein GmbH” oldu.

 

Fransa’da ise gıda ve bisküvi ambalajının yapımında kullanılan teneke uzun yıllar İngiltere’den ithal edildi. Fransa’da ilk yerli teneke 1893 yılında Basse Indre’de yapıldı ve bugüne kadar teneke üretimi bu bölgede devam etti. Bugün dünyanın en büyük teneke üreticisi olan ArcelorMittal’in tesislerinden biri halen bu bölgede faaliyet göstermektedir. 1894 yılında Jules-Joseph Carnaud, Basse-Indre’de teneke üreten Leon Langlois ile bir anlaşma yaparak, üretilen bütün tenekeyi almayı taahhüt etti. 1903 yılında iki firma birleşti. 20. yüzyılın birinci yarısında Carnaud firması teneke imalatı işinden çıkarak, yalnızca teneke kutu üreten bir firma haline geldi; 20. yüzyılın ikinci yarısında da dünyanın sayılı büyük kutu üreticilerinden biri oldu. Carnaud, daha sonra İngiltere’nin en büyük ve dünyanın da büyük kutu üreticilerinden biri olan Metalbox firması ile birleşerek CarnaudMetalbox firmasını meydana getirdi. CarnaudMetalbox, daha sonra Amerikalı Crown Holding tarafından satın alındı.

Elektrolitik kaplama yöntemi sektöre yeni bir yön veriyor

19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde teneke kutu üretiminde artık demir levha yerine Bessemer ve Siemens-Martin çeliğinden yapılmış levhalar kullanılmaktaydı. Kalay kaplama işlemi, eskiden olduğu gibi levhaların ergimiş kalayın içine batırılması (sıcak daldırma) yöntemiyle yapılıyor ve buna kok teneke deniyordu. Kok teneke için oldukça fazla kalaya ihtiyaç duyuluyordu. Bu nedenle bilim insanları ve sanayiciler, kalay tabakasının inceltilerek üretimi daha hızlı ve daha ekonomik hale getirecek bir yöntemin arayışı içindeydiler.

 

19. yüzyılın ikinci yarısında elektrokimya alanında yaşanan gelişmeler, bakır, nikel, krom, pirinç ve gümüş gibi metallerin kaplama malzemesi olarak kullanılmasında elektrolitik proseslerden yararlanılabileceğini göstermişti. Elektrolitik kaplama tekniği endüstriyel düzeyde ilk kez 1876 yılında, Almanya’nın Hamburg kentindeki bir bakır fabrikasında kullanılmaya başladı. 1908 yılında ise Prof. Dr. Ing. Max Schlötter, elektrolitik kalay kaplama tekniğinin patentini aldı. 1927 yılında ise kontinü (devamlı) soğuk haddeleme tekniği çelik saç üretiminde kullanılmaya başladı. Sonraki yıllarda bu konudaki çalışmalarını sürdüren Alman bilimadamı, 1934 yılında ilk endüstriyel kontinü kalay kaplama banyosunu geliştirdi.¹ Günümüzde konserve sanayisinde kullanılan tenekelerin tamamına yakınının elektrolitik yöntemle kaplanıyor olması, Schlötter’in buluşunun sektör için ne kadar önemli olduğunun bir göstergesidir.²

 

1 Schlötter Galvanotechnik kurumsal web sitesi (www.schloetter.de).
2 Deniz Araz, “Teneke Kutularda Korozyonun Sebepleri ve Önleme Yöntemleri,” Voden Danışmanlık, s. 6.

 

 

tac-kapak-6

19. yüzyılda teneke fabrikasında daldırma yöntemiyle kalaylama işlemi.

 

 prev     book     next