Taçlı Kapak
İlk kez 1891 yılında Amerikalı bir mucit olan William Painter tarafından keşfedilen taçlı kapağın ilham kaynağı, o yıllarda popülerliği giderek artan gazlı içeceklerdi. Bu içeceklerin şişe içinde satılmasında büyük bir ambalaj sorunu ortaya çıkıyordu. O yıllarda kullanılan şişe tıpaları metal, mantar veya porselenden yapılıyor ve içeceklerin baloncuklanmasını sağlayan karbondioksit gazını içeride tutmak için yetersiz kalıyordu.
Painter, kendi tasarladığı kapağa “crown cork” (taçlı tıpa) adını vermişti. Bu kapak, diğer alternatiflerine göre çok daha güçlü bir şekilde şişenin ağzını kavrıyor ve içecekteki gazın yarattığı basınca karşı yeterli direnci sağlıyordu. Metal kapağın iç kısmını kaplayan ince mantar disk ise hem yalıtım sağlıyor, hem de şişenin içindeki içeceğin metalle temasını engelliyordu. Painter’ın kapakları tek kullanımlık olarak tasarlanmıştı ve üretim maliyeti oldukça düşüktü. William Painter, 1892 ilk taçlı kapağın patentini aldı.
William Painter’in 1892 yılında patentini aldığı
“Şişe Sızdırmazlık Aracı”nın çizimleri.
Painter, daha sonra Baltimore’da Crown Cork and Seal Company’yi kurarak şişeleme işiyle uğraşan imalatçıları, en uygun kapağın “crown cork” olduğuna ikna etmek üzere çalışmalara başladı. Önünde iki engel vardı. Birincisi, kapağın tam olarak oturabilmesi için şişelerin belirli bir tasarıma göre üretilmesi gerekiyordu. İkincisi, kapağı şişeye zarar vermeden doğru şekilde takabilmek için bir makineye ihtiyaç duyuluyordu.
William Painter, bu sorunun çözümünü 1898 yılında kendisi üretti. Pedallı bir kapak takma makinesi geliştirerek, şişeleme işi yapanlara pazarladı. Böylece bu yeni şişe kapakları giderek yayılmaya başladı. Şirket, 1906 yılına gelindiğinde Almanya, Fransa, Brezilya ve Japonya’da imalathaneler açmıştı. 1930’lara gelindiğinde ise dünyada üretilen şişe kapaklarının neredeyse yarısının sağlayıcısı konumundaydı.¹
1 “History of a Crown Cap”, art.canaco.org (29 Kasım 2009).
Taçlı kapak, günümüzde en yaygın kullanılan şişe kapatma yöntemlerinden biri. Şişe içinde sunulan hemen tüm kolalı içecekler, alkollü ve alkolsüz biralar, maden suları ve meyve sularında taçlı kapak kullanılıyor. Taçlı kapaklar, önceden baskısı yapılmış metal levhalardan kesildikten sonra şekillendirilerek üretiliyor. Daha sonra tacın etek kısmı kıvrılarak şişenin ağzı kapatılıyor. Sızdırmazlığı sağlamak için kapak içinde gıdaya uygun non-PVC contalar kullanılırken, kapaklar çizilmeyi ve paslanmayı önleyici dış lak ile kaplanıyor. Standart modellere ek olarak döndürülerek açılan “twist-off” (çevir-aç) ve kendinden halkalı tipleri de pazara sunuluyor.
Merkezi Louisiana’da bulunan Crown Cork fabrikası, dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ABD’de de kutlanan Ağaç Dikme Günü’ne, büyük törenler eşliğinde mantar meşesi dikerek katılıyordu. Bu ağaçtan elde edilen mantar, o dönemde sızdırmazlığı sağlamak amacıyla taçlı kapakların içinde kullanılıyordu.
Crown Cork Fabrikası
1880’li yılların sonundan 1960’lı yılların başına kadar Kork-N-Seal, Phoenix, Giles gibi değişik kapak çeşitleri şişe kapağı olarak kullanıldıysa da Kork-N-Seal dışındaki kapakların kullanım ömrü çok kısa oldu. Kork-N-Seal tip kapaklar, 1911 yılından başlayarak 1960’lı yıllara kadar ilaç şişeleri, sos şişeleri, cila ve temizlik maddeleri gibi ev ürünleri, likör ve şarap şişelerinin kapağı olarak kullanıldı. Kork-N-Seal, en popüler dönemini 1940’lı yıllarda yaşadı.
